Het verhaal van een cyclorijder in Saigon

Cyclo Madame! Cyclo, Very cheap for you!
Cyclorijders in Vietnam, je loopt er honderden voorbij op een dag. Allemaal proberen ze je een rit op hun fiets met zitbak voorin aan te smeren. Na verloop van tijd merk je ze niet eens meer op. Je schudt achteloos je hoofd en gaat weer over tot de orde van dag. Ze vermengen zich met het algemene beeld van Vietnam. Ze horen er bij, net als de alles verzengende hitte en het eeuwige getuut van de brommers.
Tot er één in slaagt om je aandacht voor langer dan een paar seconden vast te houden. Met zijn brede glimlach, gevoel voor humor en vlotte babbel slaagt hij er bovendien in om je in zijn cyclo te praten. Terwijl hij traag met jouw door de straten van Saigon fietst krijg je zijn verhaal te horen. Het verhaal van een Zuid Vietnamees die tijdens de oorlog aan de kant van de Amerikanen heeft gevochten. Hij lijkt niets meer te kunnen verliezen en vertelt zonder schroom zijn leven. Hij vertelt je een andere kant van het verhaal.
Voor mensen als ik die het geluk hebben om te behoren tot een generatie die zelf geen oorlog heeft meegemaakt valt het moeilijk te begrijpen. Het is zo’n wazige periode waarin dingen gebeuren die moeilijk te verantwoorden zijn. Er ontstaan veel verhalen die proberen te plaatsen wat er gebeurde en die een onderscheid proberen te maken tussen juist en fout. We blijken er steeds nood aan te hebben om een soort orde te scheppen. Na de oorlog is het niet meer duidelijk welk verhaal klopt, als er al een verhaal is dat helemaal waar is. Sommige verhalen zijn meer of net minder geaccepteerd, maar hoogst waarschijnlijk zijn ze niet meer of minder waar.

De cyclorijder groeide op in de Mekongdelta. Het Vietnam waarin hij toen woonde is nooit zonder oorlog geweest. Eerst was er 2000 jaar van Chinese overheersing, en tegelijk ook 2000 jaar Vietnamese opstand. Daarna kwamen de Fransen om Vietnam te koloniseren, en even tussendoor kwamen de Japanners met de plak zwaaien. Niettemin denkt de cyclorijder met weemoed terug aan zijn jeugd. Zijn familie was arm, maar kon de eindjes aan elkaar knopen. De cyclorijder had vooral mogelijkheden en toekomst. Essentiële zaken die na de oorlog met Amerika voor hem definitief tot het verleden behoorden. De cyclorijder kon studeren en ging in een apotheek werken. Hij vertelt met veel animo dat hij voor alle kwaaltjes wel een oplossing wist. Had je hoofdpijn? Geen probleem, de cyclorijder had wel een pilletje voor je. Keelpijn? Hartpijn? Buikpijn? De cyclorijder kon het allemaal oplossen.
In ’68, toen de cyclorijder 19 was, veranderde zijn leven volledig. Het Noord Vietnamese leger kwam naar zijn dorp en in het geweld kwam zijn vader om. De cyclorijder vertrok naar Saigon om met het Zuid Vietnamese leger en de Amerikanen te strijden. Eigenlijk wist hij niet zo veel van de oorlog af. Zijn keuze om met het Zuiden te vechten was misschien niet eens een ideologische keuze. In die jaren kon je in Vietnam echter niet aan de kant blijven staan. De oorlog zat zo verweven in het dagelijkse leven. Ofwel was je bij het Noorden ofwel bij het Zuiden. Als je zelf geen kant koos deed iemand anders dat wel in jouw plaats.
Zes jaar heeft hij aan de zijde van de Amerikanen gevochten. Hij laat zijn littekens zien. In ’70 werd hij net boven zijn oog geraakt, en in ’71 in zijn duim. Ze waren toen al dagen aan het vechten. De cyclorijder en zijn kompanen waren uitgeput en hongerig. Hij permitteerde het zich even om een blikje bonen te open en er snel van te eten. Dat was voor de tegenstanders genoeg om een kogel door zijn duim te jagen. De cyclorijder heeft veel gezien. Een paar seconden, het verschil tussen leven en dood. Elke dag stierven vrienden en anderen werden zwaar gewoond. Hij bleef in leven. Puur geluk? Het had even goed anders om kunnen zijn.
Met veel expressie haalt hij herinneringen uit de oorlog op. Je kan niet anders dan aan zijn lippen hangen. De cyclorijder buigt door de knieën, kijkt schitig om zich heen, hij krijgt een verbeten trek om zijn lippen. Je gaat met hem 40 jaar terug in de tijd. Hij neemt je mee naar de tunnels. Je voelt zijn angst. Ze hebben net een nieuwe opening ontdekt. Wat zullen ze doen? Wat zou jij doen? Ga je er in? Hoe ver durf je te gaan? Zie jij een andere oplossing dan het gooien van granaten in de putten? Denk jij dan aan wat daarvan de gevolgen zijn? Hoe voelt het om aan de andere kant te staan en maanden onder de grond te leven? Hoe ga je om met de constante dreiging van explosies en chemische aanvallen?

De Amerikanen trokken zich uiteindelijk terug uit Vietnam. De wereld haalde opgelucht adem. Zo, dat probleem was ook weer opgelost. Niet voor de cyclorijder en vele anderen die met de Amerikanen hebben gevochten. Niet voor veel Amerikaanse strijders die er slechts moeizaam of helemaal niet in slaagden om zich te reïntegeren in hun dorpen. Niet voor de vele Vietnamese gezinnen die materieel, fysiek en emotioneel zwaar geleden hadden onder de oorlog. Niet voor de gezinnen waar er tot vandaag nog kinderen met een handicap worden geboren als gevolg van de chemische oorlog.
Na de oorlog werden de cyclorijder en zijn kompanen naar heropvoedingskampen gestuurd. De cyclorijder heeft er 4 jaar lang in heel moeilijke omstandigheden dwangarbeid verricht. Hij werd vrij gelaten, maar kon nog steeds niet de draad van het gewone leven terug oppikken. Apotheker, leerkracht, advocaat, ... . Als je met de Amerikanen had meegevochten maakte het allemaal niet uit. Je eindigde op straat, overgeleverd aan de dagelijkse strijd om het bestaan. De cyclorijder heeft nooit zijn officiële identiteitspapieren terug gekregen. Hij bestaat dus officieel eigenlijk niet meer, waardoor hij via de officiële weg geen huis meer kan huren of mag werken. Als moet in het duister, met veel smeergeld. Het houdt niet op bij de cyclorijder. Ook zijn kinderen dragen de gevolgen van zijn keuze tijdens de oorlog. Als zoon of dochter van een Zuid Vietnamese strijder moet je er niet aan denken om te studeren. Een nieuwe generatie die verdwijnt in de armoede. Nieuwe cyclomannen en straatverkopers die je aandacht proberen te trekken.
Cyclo, Madame, Cyclo!