In de provincies (1): een museum en Mai Châu

Xin Chào!

Maandag 15 januari is het zover. Ik mag mee met een delegatie naar enkele van de veertien provincies in het Noordelijke Hoogland van Vietnam. Het project richt zich op deze noordelijke provincies omdat er meer armoede heerst dan in andere provincies. Deze armoede manifesteert zich vooral bij de zogenaamde etnische minderheden. Deze groepen leven vaak in afgelegen gebieden en genieten niet van de voordelen van de recente 'ontwikkelingen' in de grote steden.
Overal in Vietnam zijn er wel scholen, kwantiteit genoeg. Het schoentje wringt vooral als het om kwaliteit gaat. De kwaliteit van het basisonderwijs bijzonder laag, wat maakt dat de drillende en laag opgeleide leerkrachten met hun traditionele lesmethodes niet echt in staat zijn om kinderen de kans te geven om zich te ontwikkelen vanuit eigen ervaringen, mogelijkheden en interesses. Kinderen van etnische minderheden krijgen op school dikwijls te maken met vooroordelen. Voor heel wat leerkrachten zouden ze 'traag' zijn en 'incompetent om te leren'. Dat zijn starre beelden in een onderwijssysteem dat zich richt op de beste leerlingen. Competities en spelletjes in de klas dienen om de beste te belonen. Het tempo van de lessen volgt de snelste leerlingen op de eerste rij terwijl de achterste rijen niet eens kunnen lezen wat er onderaan het bord staat. Dit schetst kort de moeilijke omgeving waarin we met het project proberen te werken aan een goed en kindvriendelijk onderwijs voor alle kinderen, en vooral ook voor de kinderen die minder kansen hebben omdat ze geboren worden in één van de 'remote areas'.

De trip zal ons voeren langs een gezondheidsproject in Mai Châu en ons eigen project in de provincie Son La. Als opwarmertje passeerde ik langs het etnologisch museum van Hanoi en zag dat het goed was.

Langs het museum

Om in de stemming te komen, ben ik even een bezoekje gaan brengen aan het etnologisch museum van Hanoi. Je krijgt er een weinig kritisch beeld van het alledaagse leven van de 53 etnische minderheden, die goed zijn voor 14% van de bevolking. De rest zijn zogenaamde Kinh's (of Vietnamezen). Sommige groepen zijn met meer dan een miljoen, van andere groepen bestaan er hooguit enkele honderden.
De binnenkant van het museum doet me wat denken aan het gelijknamige museum in Antwerpen. De tradities van de verschillende groepen komen uitgebreid aan bod. Je krijgt een ideaalbeeld van verschillende naast elkaar levende groepen met elk eigen ambachten en beroepen, muziek, dans. Ook de klederdracht lijkt heel belangrijk. Aan de traditionele kleren kun je herkennen tot welke etniciteit mensen behoren. Ik maak kennis met een mooi uitgewerkte etnische kaart en de verschillende bijbehorende taalfamilies die we terugvinden. Op deze manier worden de volkeren netjes gegroepeerd.
In de omringende tuin bevinden zich allerlei soorten huizen die behoren tot specifieke groepen,
Bokrijk met voorbeelden uit het platteland zoals het nu zou zijn. Bij zowat elk van deze gebouwen vind ik een dankwoord aan de donoren, vooral uit Europa. Het museum ziet er mooi uit, soms zelfs interactief, realistisch en uitdagend voor verschillende zintuigen, maar om de mensen en hun dagelijkse omgeving echt te leren kennen zal ik toch naar de provincies moeten. En dat zie ik natuurlijk volledig zitten.
Al die tradities hebben natuurlijk wel hun waarde. Ik vraag me af of deze beelden niet voor een versterking zorgt van de gemarginaliseerde positie van minderheden. De ontoegankelijkheid van de gebieden waar minderheden leven maakt het moeilijk om met elkaar in contact te komen. Er wordt niet echt een beeld gegeven van minderheden die samen leven, uitwisselen, zouden ze echt zo afgescheiden leven en wordt er niet gemixt in het sociale leven?
Er wordt wel wat gebruik gemaakt van portretten van mensen, mensen die hun verhaal lijken te vertellen. En natuurlijk komen we beelden tegen van die goede Kinh's die voedsel uitdelen in de provincies of feestartikelen voor Tet, het Vietnamese nieuwjaar, met daarbij citaten van dankbare locals. Dit is het enige moment dat er een kleine suggestie te vinden valt dat mensen met armoede en zelfs soms hongersnood kampen in de provincies. Over de onderwijssituatie in de afgelegen gebieden vind ik bitter weinig. In één ruimte zijn ze toch een beetje kritisch, zie maar een filmpje over de censuur van vroeger. Het is nu allemaal wat losser geworden volgens de getuige, en dat heeft dan te maken met de 'doi moi', de economische herstructurering die een enorme explosie van energie van mensen heeft gebracht.
Enig flexibel identiteitsbegrip of sociale mobiliteit ga je hier niet vinden. Verhalen die stereotype beelden nuanceren lijken ver weg. Benieuwd wat het gaat geven als we in de provincies komen.

Op bezoek in Mai Châu

Die maandag in de vroegte vertrek ik samen met Barbara, m'n coach die ook wel technisch assistent genoemd wordt, Tom, de verantwoordelijke van BTC voor Vietnam, en de chauffeur van Tom in een terreinwagen naar Hoa Binh. Geleidelijk laten we de vlakte van de Rode rivier achter ons en vinden we de rotsachtige bergen van Halong Bay terug op het land. Ik leer dat deze behoren tot het 'Karstgebergte', voorkomen tot in China en Thailand en dienst doen als voorlopers van de Himalaya. Het zou iets te maken hebben met platen die over elkaar schuiven. Enkele uren later stoppen we in Hoa Binh city en drinken we een koffie terwijl we wachten op de terreinwagen van de ambassade. We ontmoeten twee heren, Carlos en Guido, met belangrijke verantwoordelijkheden en twee Vietnamese dames, een vertaalster en een projectmedewerkster. Voor het eerste bezoek zijn we volledig en rijden we in volle vaart verder naar Mai Châu. Daar zullen we een eerstelijnsgezondheidscentrum en een ziekenhuis bezoeken en nadien een maaltijd nuttigen en verbroederen op de Vietnamese manier.

We komen echt in de bergen, gaan dwars door een mistgordijn en vinden aan de andere kant een stralend zonnetje en prachtige valleien met rijstterrassen en andere teelten op de bergen. Intussen kleuren de traditionele huizen en klederdracht van de Thai het uitzicht. Soms zijn huizen heel geïsoleerd, op andere plaatsen zijn er grote dorpen. De vallei van Mai Châu is van een ongekende schoonheid, in de verte bewonder ik de verzameling van dorpen en rijstvelden. Eenmaal Mai Châu binnengereden, passeren we langs een groot plein waar een massa met Vietnamese vlaggen staat te zwaaien. Meermaals zullen de mensen ons uitleggen dat ze vandaag het feest vieren van 50 jaar herinstallatie van het district en ook de provincie heeft net een feest van 120-jarig bestaan of zoiets. Deze feestelijkheden zijn het excuus van de lokale politieker om wat later te komen. Hij ziet er al redelijk in de wind uit en vertelt dat we in de voormiddag een spektakelstuk van 400 performers gemist hebben.

Het is in Mai Châu dat ik voor het eerst te maken krijg met een heel aparte stijl van vergaderen. Eerst stelt de gastheer -of vrouw alle mensen voor die vanuit hun hoek zullen aanwezig zijn. Vervolgens stelt de bezoeker alle mensen voor die vanuit die hoek meegekomen zijn. Je krijgt meteen een inzicht in de hiërarchie, eerst de belangrijkste, vervolgens de tweede in lijn, en zo helemaal tot het laagste aanhangsel. In deze groep ben ik nummer vijf, een beetje het aanhangsel van de blanken. De eerste drie zullen later vragen stellen over het domein gezondheid in Vietnam om de volgende gemengde commissie tussen België en Vietnam voor te bereiden. Alle relevante mensen geven hun voorstelling één voor één en vertellen over het gezondheidscentrum, een pilootproject om op het lokale niveau te werken. Over gezondheid in Vietnam krijgen we te horen dat er heel wat kwantiteit is maar te weinig kwaliteit, woorden die blijkbaar wel in meer sectoren terugkomen. Nadien wordt de hiërarchie gerespecteerd om nog wat vragen te stellen. Vergaderingen lijken vrij lang en totaal inefficiënt, ook als ik m'n Westerse waarden wat nuanceer. Maar ik denk niet dat ik de eerste ben die het zo aanvoelt. Sommige gewoonten zijn nu eenmaal wat anders dan de mijne.
Na allerlei wederzijdse respectbetuigingen passeren we in één van de dorpjes langs een huis van een mevrouw die behoort tot de Thai. Het huis lijkt wat op een schildpad met een strooien dak. Bedden zijn hier houten verhogingen waarop een deken ligt. In haar huis hangt een certificaat waarop staat dat ze zich verbindt te leven als een goed gezin. Blijkbaar bestaat er in Vietnam een audit-controle voor gezinnen. Zo mag je onder andere niet meer dan twee kinderen produceren (opletten Greet!) en moet je op een vreedzame manier samenleven zonder ruzie te stoken (dus daarom discussiëren ze niet over – laat ons een virtueel voorbeeld nemen – de achtergestelde positie van minderheden). Als we vertrokken zijn, leer ik van m'n coach dat op je identiteitskaart de etniciteit vermeld staat en dat deze vermelding, naast het certificaat van goede familie en goede resultaten op school noodzakelijk zijn om te mogen studeren. Een ingenieus systeem waar je maar moeilijk aan kunt ontsnappen, misschien een ideetje voor ons Vlaamse equivalent 'actief burgerschap'?
Op de middag worden we eerst vergast in het lokale 'stadshuis' waar we kennismaken met de belangrijke lokale figuren. In een prachtige vergaderzaal straalt uncle Ho vanop z'n sokkel en overwint hij vijanden op heroïsche schilderijen. Na de wederom lange introductie van wie we zijn, schudden we nog wat handjes en trekken we naar een ander gebouw om te eten. Op alle tafels staan verschillende potjes met vooral vleesgerechten. Aan elke tafel is er plaats voor zes personen. We krijgen plaatsen toegewezen om te kunnen verbroederen met de Vietnamese vrienden. Op tafel blijken de twee kleine waterflessen gevuld met een iets straffere substantie, lokaal gestookte wodka.
Het eerste ritueel bestaat uit het kuisen van de glazen. Op tafel wordt één borrel gevuld en van glas tot glas overgeschonken. Nu de glazen gekuist zijn, worden ze terug gevuld. Na enkele sympathieke woorden van oprechte vriendschap toasten we met de omringende mensen, 'chuc suc khoe', en moet je het ad fundum leegdrinken. Ik pols even zachtjes bij Barbara hoe je dat beleefd kunt weigeren, ze maakt me meteen duidelijk dat je dat gewoon niet mag. Daarna beginnen we te eten van de verschillende gerechten. De tafelgenoten leggen af en toe een stuk kip, vis, vlees, rijst of zelfs friet in m'n bord en ik moet dat dan sowieso opeten. Tijdens de maaltijd komen mensen aan de tafel verbroederen. Ze schenken de glazen vol van de mensen waarmee ze willen toasten en zeggen dan waarop ze willen drinken. Daarna drink je dan één voor één je borrel op. Om de vriendschap te bezegelen schud je vervolgens elkaar de hand terwijl je ook je tweede hand gebruikt als teken van respect. Iedere vorm van appreciatie van bijvoorbeeld eten of het land wordt gevolgd met 'daar moeten we op toasten'. Na de drie eerste glazen vraag ik omwille van het middaguur om met slokjes te werken in plaats van glazen. Gelukkig gaan de anderen ermee akkoord. Het doet me allemaal denken aan de verhalen uit China waar je betrouwbaar bent als je je laat zat voeren. Tom geeft me nog mee dat je heel wat trucks moet leren om geen alcoholieker te worden. Deze eerste kennismaking met de drankcultus zal op de avond aangevuld worden met zwaardere festijnen. Ooit zal ook ik mensen moeten beginnen uitnodigen, naar hun tafel gaan en met hen toasten. Ik kan vertellen dat de sfeer bij het buitenkomen op z'n minst als uitgelaten benoemd mag worden. Afscheid nemen gebeurd met de glimlach.

Wordt vervolgt ...