Bac Ha, op bezoek bij de H'mong

Maart 2007, een jaar geleden

Vorig jaar bezochten we met het Vietnam-Belgium Education Project een project van de Franse NGO Enfants et Développement (E&D). Zij ondersteunen in Bac Ha een project waarbij 'Child-Friendly School Libraries' (kindvriendelijke bibliotheken) deel uitmaken van 'Child-Friendly Schools' (scholen gebaseerd op kinderrechten). In het gezelschap van twee specialisten van het Ministry of Education and Training, trokken we naar het district Bac Ha, waar de bevolking voor het grootste deel bestaat uit flower H'mong, één van vele minderheden die leven in de noordelijke bergprovincie Lao Cai.
We maakten er kennis met enkele pilootscholen die, ondanks de isolatie van de bergen en de structurele armoede, kinderen toegang verlenen tot kwaliteitsvol onderwijs. De schoolbibliotheek, soms in openlucht, soms mobiel, geeft hen toegang tot informatie over de wereld. Bovendien worden er aspecten uit het lokale culturele en sociale leven samengebracht.

Het was een ingrijpend bezoek, niet alleen omdat we er hondenvlees en de lokale cornwine (maïswijn) mochten proeven. De kinderen overtuigden onze bezoekende delegatie. Dit eerste bezoek vormde de basis om Child-Friendly School Libraries in de scholen van het Vietnam-Belgium Education Project te creëren. Een jaar later werken we samen met lagere scholen, lager secundaire scholen en lager secundaire internaten voor etnische minderheden van vier pilootprovincies om Child-Friendly School Libraries te ontwikkelen. Met de overige tien noordelijke bergprovincies starten we een proces vanaf het volgende schooljaar. Bovendien zullen we dan trachten om Child-Friendly School Libraries in de lerarenopleiding te integreren, samen met de zogenaamde 'Teacher Training Institutes' (TTI) die we in de veertien bergprovincies ondersteunen.


Maart 2008, terug naar Bac Ha

Eén van de activiteiten die we voor de pilootscholen voorzien hebben, is een bezoek aan de bestaande goede praktijken van Bac Ha. Na een uitzonderlijk koude, lange winterperiode trekken we dus de bergen in. Voor de gelegenheid zijn we met meer dan 55 deelnemers, een 25-tal om lagere scholen te bezoeken, de overige dertig deelnemers trekken naar lager secondaire scholen in het district. Onze uitdaging bestaat eruit de deelnemers van de scholen, lokale en provinciale overheden en nationale specialisten hier te laten proeven, te prikkelen en in de mate van het mogelijke te laten beleven wat Child-Friendly School Libraries voor deze scholen betekenen, wat de zin en de mogelijkheden zijn. En we verwachten bovendien dat ze deze ervaringen meenemen naar hun eigen scholen en provincies.

Zoals wel vaker nemen we de nachttrein van Hanoi naar Lao Cai. De provinciehoofdstad van de gelijknamige provincie ligt aan de Song Hong (Rode Rivier) die vanuit China langs Hanoi naar de Golf van Bac Bo stroomt en de natuurlijke slagader vormt van Noord-Vietnam. Vanuit Lao Cai is het nog een kleine drie uur met de wagen naar de bergen om toe te komen op onze bestemming. De regen van de laatste week maakt het ons niet gemakkelijk. Omdat Bac Ha al enkele jaren een terechte talentvolle belofte is voor het toerisme, wordt er een bredere weg aangelegd waardoor we enkele tientallen kilometers op een onverharde gladde leemachtige ondergrond rijden. Regelmatig slipt de auto weg. Ik maak me heel even zorgen, tegen de avond en de volgende ochtend zullen de deelnemers uit onze pilootprovincies en Hanoi met minibussen hetzelfde traject door moeten. Gelukkig blijft het droog, een week eerder konden de voertuigen enkel rechtsomkeer maken door de modder.

Bac Ha is vooral bekend om z'n inwoners, z'n bergen en z'n speciale streekproducten. Flower H'mong, genaamd naar de kleurrijke motieven op de kleren van de vrouwen maken van iedere foto een kunstwerk. De cornwine is met 55 graden de sterkste wijn van het land. Voor de verschillende soorten pruimen komen we te vroeg op het seizoen. Bac Ha is rijk aan tradities, zoals de Xoe Hoa-dans (die tijdens de lente op een festival wordt opgevoerd), de Sinh Tien (een stok met ijzeren ringen) en de H'mong Khen (een houten blaasinstrument met verschillende pijpen).

De laatste voorbereidingen

Die voormiddag zet ik m'n vermoeidheid van de treinreis opzij en bezoek samen met Phuong (onze vertaalster) en Huong (m'n counterpart die samen met mij verantwoordelijk is voor de Child-Friendly School Library component van het project) de Bac Ha market. Op deze zondagse markt worden er naast stoffen, sjaals en handicrafts vooral beesten verhandeld. Het is de ideale plaats om een pony, hond, zwijn of waterbuffel aan te schaffen. Deze markt ademt, veel meer dan de markt van Sapa waar toerisme belangrijker is geworden dan de lokale functies. De kleurrijke H'mong zijn bijzonder vriendelijk en stallen hun waren met de familie of de gemeenschap. Huong, die de vorige drie jaar in deze feeërieke omgeving werkte voor E&D, ontmoet er enkele families die uit de door de NGO ondersteunde dorpen komen. Ze lijken stuk voor stuk enthousiast door het weerzien. Op de middag slaap ik m'n vermoeidheid uit. Die namiddag vergezel ik Huong op enkele voorbereidende bezoeken voor de studiereis. In de vooravond hebben we een laatste werkvergadering met E&D. Ik ontmoet er Angela, net als Marieke een VSO vrijwilliger. Met de hele E&D kroost hebben we een etentje met bijbehorende cornwine. Wanneer we terug in het Sao Mai hotel aankomen, blijken de deelnemers uit de provincies goed te zijn aangekomen. De meesten zijn vermoeid van een lange reis, enkel de deelnemers uit Lao Cai zelf hebben geen volledige dagreis nodig gehad. Vooral voor de mensen uit Dien Bien is de komst naar Bac Ha een uitdaging. Voor de terugweg zouden ze twee volle dagen nodig hebben.

Als we om acht uur 's ochtends verzamelen, blijken de nationale experten uit Hanoi nog onderweg. Volgens plan zouden ze in Pho Lu (35 km van Bac Ha) in plaats van Lao Cai van de trein stappen en van daaruit met de minibus van het project naar het hotel rijden. Helaas bleek de trein niet te stoppen in Pho Lu en zat er niets anders op dan hen in het eindstation Lao Cai op te pikken. Een half uurtje later dan gepland, arriveren Mr. Da, Mrs. Lac en Mrs. Hang op de bestemming.
Voor maandag voormiddag heeft de BOET (bureau of education and training) van het district Bac Ha een inleidende workshop voorbereid. Als organiserende partner introduceert het hoofd van de BOET de door E&D ontwikkelde Child-Friendly Schools met hun Child-Friendly School Libraries en heeft het over het participatieve proces dat samen met BOET in de deelnemende H'mong dorpen werd gevolgd.
Z'n collega van de BOET geeft ons een overzicht van het onderwijs in het district dat tien lagere scholen, acht lager secondaire scholen en één internaat voor etnische minderheden. De meeste andere lagere scholen zijn semi-boarding, wat betekent dat de leerlingen er gedurende de week blijven slapen en in het weekend naar huis gaan. Beide sprekers van de BOET promoten het belang van Child-Friendly School Libraries, in hun district momenteel één van de belangrijkste prioriteiten om de kwaliteit van het onderwijs verder te verbeteren. De leuze van de BOET luidt 'Every day at school is a happy day'. Het is van belang dat kinderen uit de afgelegen dorpen op school plezier maken, dat er activiteiten zijn die het schoolleven aangenaam maken.

Op schoolbezoek

Die eerste namiddag blijven we in Bac Ha town waar ik met een groep het internaat voor etnische minderheden bezoek. Bijna elk district in Lao Cai (en in de meeste van de bergprovincies) heeft één lager secundaire school waar kinderen van etnische minderheden gratis onderwijs aangeboden krijgen van de overheid. De plaatsen zijn beperkt, enkel de betere leerlingen uit de verschillende dorpen worden toegelaten, de andere leerlingen blijven in de dorpsschool, voor zover ze nog naar school gaan. Op deze school zorgen de leerlingen zelf voor enkele potige varkens voor eigen consumptie en oogsten ze pruimen om te verkopen. Om ons te verwelkomen zingen enkele leerlingen een duet, beantwoord door een lied uit Ha Giang van één van onze deelnemers. Dergelijke formele ontmoetingen zijn eigen aan Vietnam.

Op de tweede dag sluit ik me aan bij de groep Lager Onderwijs. Met deze groep zullen we de scholen van Lau Thi Ngai en Lung Cai bezoeken, scholen waar E&D zeer goed werk heeft verricht. Zij ademen bij wijze van spreke kinderrechten. De derde dag in de voormiddag zal ik samen met de groep Lager Secundair Onderwijs terugkeren naar Lung Cai.

De lagere school van Lau Thi Ngai is bereikbaar via een goede verharde weg. Het dorp ligt niet te ver van Bac Ha town. De school heeft een prachtig panoramisch uitzicht, in de vallei zien we zelfs enkele satellietscholen liggen.
Met de leerkracht die verantwoordelijk is voor hun bibliotheek zijn we intussen vertrouwd. Zij was het die we in juli meenamen naar een training voor schooldirecteurs en beleidsmensen uit de veertien provincies. Zij was het die daar de Child-Friendly School Libraries kwam promoten en ons van de steun bezorgde uit de provincies die we nodig hadden.
Tijdens de speeltijd mogen we toekijken op de obligatoire fysieke oefeningen. De lichaamsbeweging die we nog kennen uit tijden van volksopvoeding worden hier begeleid door muziek in plaats van de vertrouwde trom. Nadien spelen de kinderen nog een imitatiespel, type jeugdbeweging waarna de kinderen hun speeltijd vullen met speelkoeractiviteiten (rekker springen, touwtje springen), door het lezen van een tijdschrift in de 'outdoor library', een boek te kiezen uit de mobiele bibliotheek of de multifunctionele bibliotheek te betreden om er allerlei activiteiten te vinden (lezen, tekenen, luisteren naar muziek, een gezelschapsspel spelen). In één van de klassen leidt een leerling enkele deelnemers rond om de klasbibliotheek, ingericht als één van de leerhoeken, te tonen.
Na een afsluitende vergadering met vraag en antwoord drinkt de directrice van de school cornwine met de bezoekers. Ze inviteert de meeste deelnemers persoonlijk of in kleine groep, wat impliceert dat ze heel wat kleine glaasjes met 55% sterke cornwine verwerkt. Relaties zijn belangrijk, Het drinken van rijst -of maïswijn (uong ruou) is een bevestiging van die relatie. De sfeer is best uitgelaten als we ons die middag terug naar het hotel begeven.

Die namiddag krijgen we een langere rit voorgeschoteld. Onder een stralend zonnetje rijden we naar Lung Cai, één van de moeilijkst toegankelijke dorpen van het district. Het ligt zo'n dertig kilometer ten oosten van Bac Ha town, aan de grens met de provincie Ha Giang. Onderweg naar Lung Cai, passeren we langs de vandaag verlaten markt van Lung Phing, gelegen aan het kruispunt van de hoofdweg van Bac Ha naar Si Ma Cai met de onverharde weg naar Lung Cai. Om naar Si Ma Cai te gaan, het andere en waarschijnlijk armste district waar de flower H'mong leven, heb je een speciale vergunning nodig. We houden kort halt bij één van de satellietscholen van de basisschool van Lung Cai. Ik kijk even binnen in een multigrade class, waar tweede en derde leerjaar samen les volgen.
Tijdens het bezoek aan de basisschool vergezelt het hoofd van het lokale volkscomité (people's committee) ons. Hij introduceert de specifieke moeilijkheden eigen aan Lung Cai, vooral het verloop van leerkrachten is problematisch. Meer nog dan deze moeilijkheden maken de culturele voorstellingen van de leerlingen (Sinh Tien, Khen) en de demonstratie van de schoolbibliotheek (het lijkt wat op 'kitchen stories' met twintig bezoekers die de kinderen in actie observeren) een verpletterende indruk op de delegatie, niet in het minst voor het tweede jaar op rij op mezelf.

De derde dag begint het onderweg te druppelen. Door de vochtige ondergrond moet de minibus soms twee, drie keer opnieuw proberen een helling op te rijden. De ervaren chauffeurs brengen ons heelhuids naar de bestemming. De lager secondaire school van Lung Cai kent heel wat problemen. Het verloop van leerkrachten is enorm, de aanwezigheidsgraad van leerlingen bedraagt zo'n zeventig procent. Vooral tijdens de oogsttijd is de hulp van de leerlingen op de bergflanken belangrijk. We mogen zeker niet vergeten dat de school nog maar een jaar of vijf bestaat. Zes van de zeven leerkrachten zijn jong en man. De meesten zijn nieuw sinds dit schooljaar. Ze vragen regelmatig aan het district om meer vrouwelijke collega's te sturen.
Het is een koude winter geweest, zo koud dat één van de leerlingen die op de school verbleven voor Tet (Vietnamees Nieuwjaar) ziek werd en stierf. Het verklaart misschien waarom de lager secundaire school van Lung Cai lijkt omgeven van een bepaalde triestheid, veroorzaakt door de schaduw van de omliggende bergflanken. Het is er stil, het voelt er kil.
De bibliotheek ziet er goed uit maar ontbreekt elektriciteit. Uit een verwarrende uitleg begrijp ik dat mensen uit het dorp de kabel weggehaald zouden hebben. Misschien heb ik het niet zo goed verstaan.

Een explosief einde

Na de bezoeken aan de verschillende scholen volgt een afsluitende workshop om ervaringen te delen. Per provincie worden de belangrijkste leerervaringen uitgewisseld en nadien worden inzichten gedeeld met de hele groep. Uit de reflecties van de verschillende groepen blijkt dat de deelnemers enorm veel opgestoken hebben. Ze begrijpen hoe ze in hun eigen schoolcontext verder kunnen werken aan Child-Friendly School Libraries. Bovendien blijkt dit bezoek, veel meer dan de trainingen in Hanoi, de groep te motiveren en de creativiteit aan te wakkeren.
De afsluitende speech van Mr. Minh, hoofd van het provinciale Departement of Education and Training (DOET), wordt plots verstoord door een luide knal. Het gebeuren zorgt voor enige animo, de meeste mensen lopen naar buiten, sommigen suggereren zelfs dat het om een bom gaat. Uiteindelijk blijkt het om een kortsluiting te gaan op de elektriciteitskabel die van de hoofdleiding naar de school loopt. De basisvoorzieningen zijn niet altijd even stabiel maar zijn bijna overal aanwezig in Vietnam. Het euvel wordt meteen hersteld door drie jongere mannen, geen van hen draagt handschoenen. De rust keert terug en Mr. Minh geeft, met verwijzing naar een aantal oude spreekwoorden, nog een snelle, visionaire boodschap mee voor de deelnemers. Ik vat de essentie samen, de afwezigheid van perfecte condities is geen excuus om ervoor te zorgen dat de kinderen van vandaag, de belangrijkste doelgroep voor het Vietnam van morgen, alle kansen krijgen om zich te ontwikkelen.
Na drie intense dagen in Bac Ha zijn de deelnemers moe, maar vooral een praktijkervaring rijker. Met nieuwe ideeën en energie keren de deelnemers terug naar hun provincies.